Over de grens

De volgende dag stond ik voor een Duitse school in Nederland. Of was het een Nederlandse school in Duitsland? Misschien moet ik dat even uitleggen. Ergens in Limburg, ter hoogte van Sittard-Geleen is die provincie nog geen 10 kilometer breed. Vanuit Geleen, waar ik woonde, tot aan de grens met Duitsland is het hoogstens een half uur fietsen.

Aan de Duitse kant ligt een klein gebied dat Selfkant genoemd wordt en dat aan drie kanten aan Nederland grenst. Van 1949 tot 1963 was de Selfkant door Nederland geannexeerd als compensatie voor de door Nederland geleden schade tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het werd toen Nederlands gebied onder Nederlands bestuur. De bewoners spraken natuurlijk Duits, met enig Limburgs accent.

Op de scholen in de Selfkant werd door Duitse leerkrachten onderwezen in de Duitse taal. Om het onderwijs toch een Nederlands accent te geven was er bij de gebiedsoverdracht bepaald dat er aan elke school een Nederlandse onderwijzer benoemd moest worden die ook in de Duitse taal moest onderwijzen, aangevuld met enkele uren Nederlands in de bovenbouw op de vrije woensdagmiddag. Hiervoor kreeg hij van de gemeente Selfkant als eenmalige vergoeding een fiets.

Het totale gebied van de gemeente Selfkant omvatte zeven dorpen. Eén van die dorpen was Süsterseel. Dit dorp kende ik omdat ik daar in het kader van mijn opleiding drie maanden stage had gelopen. Oktober 1959 stond ik daar weer na een telefoontje dat ik tijdens mijn laatste militaire oefening in La Courtine kreeg om de plaats van de vertrokken Nederlandse onderwijzer in te nemen.

Een kans die ik met beide handen aangreep en die in vele opzichten een bijzondere ervaring werd. Zoals:
* leerkrachten die door ouders en leerlingen werden aangesproken met Herr Lehrer ( Meneer meester) en had die een vrouw dan werd die Frau Lehrer genoemd.
* collega’s die elkaar op school maar ook in hun vrije tijd nooit tutoyeerden. Eén uitzondering werd gemaakt door het hoofd van de school, die mij na een jaar aanbood elkaar te tutoyeren, vermoedelijk als bijzondere geste richting de Nederlandse collega. Dit feit werd door hem officieel bekend gemaakt aan mijn Duitse collega’s, die mij verder als Herr Pennings bleven betitelen.

Een nogal moeilijk moment voor mij was het maandelijkse bezoek aan het gemeentehuis voor het ophalen van het salaris. Bij het cash uitbetalen was het bedrag dat de gemeentesecretaris in mijn richting schoof nauwelijks meer dan de helft van het bedrag dat mijn Duitse collega’s ontvingen. Het was gewoon het verschil tussen de salariëring van Duitse en Nederlandse leerkrachten. Maar ook daar kun je aan wennen.

Op één punt verschilt het Duitse onderwijssysteem totaal van het Nederlandse. Na de vierde klas maken de leerlingen de stap naar het voortgezet onderwijs. Dat v.o. is de Realschule ( Mavo) of het Gymnasium. Leerlingen die niet naar het voortgezet onderwijs gaan blijven tot klas 9 op de hun vertrouwde “ Volksschule”. Daarna gaan ze als leerling bij een bedrijf een beroep leren en enkele dagen per week naar de Berufsschule, een soort ambachtschhool.
Terugdenkend aan de periode Süsterseel herinner ik mij een schooltje zoals veel dorpsscholen uit die tijd: kleinschalig, beschermd, leerkrachten die alle respect en vertrouwen bij de ouders genoten, met een enorm gezag in schoolse en niet-schoolse zaken, waar rust en gemoedelijkheid meer telden dan leerprestaties. Een school die bij de ouders nooit twijfels of vragen opriep over doelstellingen, handelingen of besluiten die het onderwijs aan de school of hun eigen kind betroffen. De school als eilandje van rust en vrede in het dorp.

Voor de jonge leerkracht van klas 4 en 5 die zich toch vooral verantwoordelijk voelde voor onderwijs zoals hem dat op de kweekschool was bijgebracht, met grote aandacht ook voor de cognitieve ontwikkeling, was dat niet altijd een gemakkelijke situatie, wel beseffend dat veranderingen alleen maar geleidelijk en met veel begrip en overleg konden plaatsvinden. Hoe dat gegaan is laat ik in het volgende schema zien.

Eerste jaar Een voorgesprek dat ik als leerkracht van klas 4en5 met het schoolhoofd had over oudergesprekken en schooladviezen voor het voortgezet onderwijs was teleurstellend en onthutsend:
* gesprekken met ouders over vervolgonderwijs zijn niet nodig
* kinderen zijn te jong om met fiets of bus naar een school in de stad te gaan
* kinderen uit het dorp krijgen op een stadschool onherroepelijk problemen
* bij ouders is geen interesse voor voortgezet onderwijs
* kinderen kunnen beter op onze school blijven Uiteindelijk gingen drie leerlingen van klas 4 naar het voortgezet onderwijs.

Tweede jaar
* veel goede gesprekken met collega’s
* aanvankelijk verzet tegen oudercontacten verdween
* invoering oudergesprekken en ouderavonden
* meer leerlingen naar voortgezet onderwijs

Derde jaar
* uitstekende contacten tussen school en ouders
* grote belangstelling bij ouders voor schoolactiviteiten
* groeiende belangstelling voor vervolgonderwijs
* een Nederlandse onderwijzer die per 1 juni 1959 afscheid neemt van een mooie school met veel plussen en kleine minnetjes van prima collega’s en van dankbare ouders en superbrave leerlingen

Tot slot – wat is er sinds mijn vertrek nog meer gebeurd ? Het antwoord:
* Elke twee jaar een reünie met oud-leerlingen
* Bij laatste reünie iedereen tot op één na gepensioneerd
* De laatste nog werkende is vorig jaar aan kanker gestorven. Samen hebben we hem begraven op het kleine kerkhof van Süsterseel, direct naast de school.